Google verkleint de wereld en maakt je een ongenode gast in eender welk dorp, gehucht of straat op onze aardbol. Enkele muisklikken verwijderd van de voordeur van Miss Smith aan de Jefferson Avenue in Springfield, Missouri (VS) of de mooie bloementuin van Mr. Swee Keat in de Mimosa Road in Singapore. Gluren bij de buren op mondiaal niveau.
Het biedt uiteraard ook wel voordelen. Zo konden we op zoek gaan naar de naam Wilrijk over de ganse wereld en zochten we specifiek naar Wilrijkstraten of –pleinen.
Klik, klik …. er is een Wilrijkplatz in onze Duitse zustergemeente Niedernhausen, een Wilrijkstraat in Edegem, in Borgerhout en in …Breda en Eindhoven.
Vooral die twee centrumsteden in het Nederlandse Noord-Brabant die ons Geitedorp met een straatnaam bedachten, leek ons verder onderzoek waard.
Onze buren
De Wilrijkstraat in Borgerhout, intra muros, is een vrij smalle, boomloze en volgebouwde straat tussen de Plantin Moretuslei en de Sterlingerstraat. Hoewel de huidige woningbouw dit niet laat vermoeden, werd de straat op 22 januari 1873 geopend. Het waren oorspronkelijke gronden van een zekere Spitaels. Gelet op het vlakbij gelegen station Borgerhout (het latere Ooststation), dat eveneens in 1873 werd geopend, was de Wilrijkstraat een interessante woonstraat.
De Wilrijkstraat in Edegem is beter bekend, al was het maar omdat het officiële adres van het Universitair Ziekenhuis in deze straat is gelegen.
Het is het verlengde van de Edegemsesteenweg, begint aan Kleine Struisbeek en eindigt in de Drie Eikenstraat. Het was de enige straat die vanuit Edegem rechtstreeks naar het centrum van Wilrijk leidde en in 1821 als weg van 2de klasse werd aangeduid. Een redelijk belangrijke aansluitingsweg naar de buurgemeente want 2de klasse betekende een straatbreedte van 21 voet (ongeveer 6 meter).
Toch was het blijkbaar alleen maar een belangrijke weg naar Wilrijk voor Edegem zelf.
In 1880 was er een geschil tussen Edegem en Wilrijk. De gemeentebesturen waren het oneens of nu wel de Doornstraat of de Edegem-/Wilrijkstraat diende te worden gekasseid. Wilrijk koos voor de Doornstraat, omdat die rechtsreeks naar de kantonhoofdplaats Kontich leidde, Edegem voelde meer voor de Wilrijkstraat. Het Wilrijks gemeentebestuur wilde meegaan in de idee van Edegem, op voorwaarde dat werd bijgedragen aan het kasseien van de Doornstraat. Edegem weigerde, omdat de weg geen centrale functie had naar hun dorp. Het provinciebestuur moest de knoop doorhakken en omdat Kontich meehielp aan de bestrating van de Doornstraat, trok Edegem aan het kortste eind. De Doornstraat werd een rechte, weliswaar hobbelige kasseiweg. Een uitzicht dat de straat tot na de Tweede Wereldoorlog behield.
De Wilrijkstraat daarentegen bleef tot einde 19de eeuw zandweg.
Voor de volledigheid. In de onmiddellijke omgeving, maar buiten de districtsgrenzen, vinden we het Wilrijkse Plein terug in ons buurdistrict Antwerpen.
Het Wilrijkse Plein (noordzijde) wordt vandaag aangeduid als de sportzone tussen Vogelzanglaan, Jan Van Rijswijcklaan en de aansluitingsweg naar de Ring. De zuidzijde situeert zich langs de Eglantierlaan waar zich een honkbalveld, hondenweide en minigolf bevinden.
Het Wilrijkse Plein werd in de tweede helft van de 19de eeuw ingericht als militair oefenplein. Het was een zanderig gebied dat eveneens plaats bood voor tal van manifestaties. Na de Eerste Wereldoorlog was op het plein een vliegclub gevestigd. Op deze “Aérodrome de Wilryck” konden liefhebbers een luchtdoop krijgen.
Onze partners
Een Wilrijkplatz vinden we in Niedernhausen. Deze Duitse gemeente, waarmee Wilrijk in 1980 verzusterde, ligt in een rijk beboste omgeving op een tiental km van de stad Wiesbaden.
Na de jumelage in 1980 startte de gemeente met de heraanleg van de omgeving rond het gemeentehuis. Het plein voor het Rathaus kreeg meteen de naam Wilrijkplatz. De officiële inwijding had plaats op 14 augustus 1982. Wilrijkplatz heeft slechts één huisnummer: nr.1 van het gemeentehuis.
Wilrijks burgemeester Flor Huysmans (r.) en schepen René Boeye (uiterst l.) huldigden, samen met de plaatselijke jumelageverantwoordelijke Carl Ludwig Jung in 1980 in zustergemeente Niedernhausen de Wilrijkplatz in. Een nieuw aangelegd plein voor het plaatselijke gemeentehuis.
In de andere zustergemeente Ilfeld (Thüringen) werd op 3 oktober 2016 een nieuwe brug over de rivier van het dorpscentrum tot Wilrijkbrücke gedoopt.
Anekdote
In Ilfeld werd het naamloze zandpad dat naar het Schützenhaus loopt in 2013 officieus Hugostrasse benoemd. Initiatiefnemers waren vrienden van heemkringvoorzitter Hugo Cassauwers die hiermee een vroeger nachtelijk verloren lopen van Hugo in deze bosrijke omgeving, in herinnering wensten te brengen.
In 2015 was het de beurt aan de heemkringsecretaris Gilbert Van Nuffel om “vereeuwigd” te worden in Ilfeld. Hij kreeg de eer om de grasgroene heuvelrug, die de Ilfeldse schietstand verbergt, tot Gilberthügel te benoemen. Of de plaatsnamen voor de beide Wilrijkenaars door het plaatselijke gemeentebestuur ooit geofficialiseerd zullen worden, is erg twijfelachtig
Onze noorderburen
De Wilrijkstraat in Breda kreeg haar naam op 30 oktober 1964. Ze ligt in de woonwijk de Vucht (Breda-Noord) waar zowat 80 straten in 1964 een naam moesten krijgen. De Bredase straatnamencommissie kampte met tijdsdruk (de projectontwikkelaar was de straten al aan het aanleggen) en liet de keuze vallen op Belgische plaatsnamen.
“De Wilrijkstraat behoort tot de dertien-in-een-dozijn straatnamen,” zegt Gerard Otten, gemeenteambtenaar in Breda, “een veel voorkomend fenomeen in de snelgroeiende Noord-Brabantse regio tijdens de jaren’60”.
Blijkbaar was niet iedereen in Breda gelukkig met deze “gemakzuchtige” keuze van de bewindvoerders.
In de gemeenteraad van 15 april 1964 vroeg raadslid mevr. Van Mierlo het college van Burgemeester en Wethouders (het schepencollege) “erop toe te zien dat de straatnamencommissie meer instructieve initiatieven zou ontplooien. Straatnamen produceren waarbij men een kaart van België gebruikt om de namen van steden en gehuchten over te schrijven, lijkt de stad Breda niet waardig.“
En dat er een lukrake keuze is gebeurd, valt niet te ontkennen. De Wilrijkstraat ligt aan de rand van de woonwijk, verscholen tussen de Vlimmerenstraat en de Kasterleestraat.
Bij die tachtig straten vinden we plaatsnamen uit heel ons land terug waaronder. Antwerpen, Hoboken en Merksem. Van enige geografische ordening in de straatnamen is weinig sprake behalve dat men getracht heeft de plaatsen uit eenzelfde provincie te groeperen.
Een bijna zelfde verhaal over het ontstaan van de Wilrijkstraat in Eindhoven. De Belgische buurt ligt in het oude gehucht De Tempel in Woensel-Noord waar in 1967 een gloednieuwe woonwijk verrees. De Wilrijkstraat werd officieel benoemd op 28 december 1967.
Meer dan 70 straten moesten hier tegelijkertijd worden benoemd en de keuze voor Belgische gemeenten, streeknamen en abdijen viel, in tegenstelling tot Breda enkele jaren eerder, wel in goede aarde.
Het Vrije Volk schreef op 6 januari 1968: “De straatnamen voor het nieuwe uitbreidingsplan De Tempel, hebben ons hart gestolen. Wij vinden het een schitterende gedachte in een stad die zoveel zuidelijke ontmoetingen heeft, straten te noemen naar Belgische gemeenten. Onze enige angst is nu wel dat de straatnamencommissie in het volgende bestemmingsplan met Japanse namen gaat slingeren.”
De Wilrijkstraat in Eindhoven is een zijstraat van de Turnhoutlaan en komt uit op het Brasschaatpad. De straat ligt tussen de Wuustwezel- en de Zandhovenstraat. We vinden ook Antwerpen, Hoboken en Borgerhout bij de straatnamen terug.
Tenslotte nog dit. De zuidelijke regio van de Nederlandse provincie Noord-Brabant heeft sinds de Tweede Wereldoorlog een enorme expansie gekend. Slapende provinciestadjes zoals Breda en Eindhoven, zagen op enkele decennia hun bevolkingsaantal verdubbelen. Breda telt thans 270.000 inwoners (in 1940, 50.000), De agglomeratie Eindhoven klokt af op 440.000 (de stad zelf 230.000) tegenover 45.000 inwoners in 1950.
De toenemende werkgelegenheid in bedrijven zoals elektronicaproducent Philips en vrachtwagenfabrikant Daf, zorgde mee voor deze bevolkingsexplosie.
Niet te verwonderen dat in beide steden met sneltreinvaart straatnamen moesten worden “uitgevonden” voor nieuwe woonwijken. In de stad Eindhoven werden tussen 1950 en 1967 meer dan duizend straten benoemd, waaronder de Wilrijkstraat.
Wilrijkse namen elders
Michel Geysemans. Deze Wilrijkse verzetsheld wordt in Waarloos (gemeente Kontich) eveneens in ere gehouden met een straatnaam. Zijn grafsteen is trouwens op de Waarlose begraafplaats terug te vinden. Michel was een telg uit een landbouwersgezin dat een boerderij uitbaatte langs de Reetsche Steenweg (straat die in 1944 gewijzigd werd in Michel Geysemansstraat). Hij kwam in Wilrijk terecht toen hij bij de gemeentelijke administratie als opsteller werd tewerkgesteld. De Hoeve van Geysemans bestaat nog steeds. Het eigendom behoorde aan de familie della Faille sedert het midden van de 1VIIde eeuw en werd daarom ook vaak vermeld als “hoeve della Faille” (een gedenkplaat op een buitenmuur herinnert hieraan) of – naar de huidige pachters – “hoeve Wachters”. De gebouwen (1872-74) staan in U-vorm rond een gekasseide binnenkoer.
Constant De Deken. Het is weinigen bekend maar de Wilrijkse missionaris Constant De Deken heeft ook een straatnaam gekregen in de Brusselse gemeente Etterbeek. De Pater De Dekenstraat (Rue Père De Deken) is een lommerrijke woonstraat in een vrij rustige buurt, pal tegen de Sint-Michielswarande waar de ING-bank haar hoofdzetel heeft.
Aan de aanwezigheid van Constant De Deken in Etterbeek gaat een opmerkelijk verhaal vooraf. De legerkapitein Arthur Pétillon werd in 1882 door Koning Leopold II benoemd tot politiebevelhebber van de Congolese nederzetting Boma, strategisch gelegen aan de Kongostroom. Het is in Boma dat Pétillon Constant De Deken ontmoette. Onze Wilrijkse missionaris had blijkbaar op hem een bijzondere indruk gemaakt.
Na zijn terugkeer werd de toen gepensioneerde Pétillon tot gemeenteraadslid in Etterbeek verkozen en daar verdedigde hij in 1904, met succes zijn voorstel om Pater De Deken met een straatnaam te eren.
Schoonselhof. Een verwijzing naar het Schoonselhof vinden wij terug in Hoboken. Logisch, vermits het domein zich ook over ons buurdistrict uitstrekt. Echter, de Schoonselhoflei bevindt zich wel bijna één kilometer van het voormalige hof van plaisantie en is de toegangsweg tussen de Sint-Bernardsesteenweg en de hoofdingang van de begraafplaats van Hoboken.
Met dank aan:
Geert Janssens, voorzitter Heemkundige Kring Borgerhout, Gitschotelbuurschap vzw
Armand Akkermans,secretaris Kring voor Heemkunde Edegem
Egbert Wijnen, Regionaal historisch centrum Eindhoven
Gerard Otten, Gemeente Breda Team Erfgoed
Bronnen:
100 jaar Eglantierlaan, jubileumboekje uitgegeven door buurtbewoners, september 2012
Geschiedenis van Wilrijk, Prof. Dr. Robert Van Passen, uitg. Gemeentebestuur Wilrijk, 1982